असिम बान्तावा
आय हाक्युङ २६ सक्मुलेन दोङ २०७६ (यलेदोङ ५०८०) । हाङ्होनआ छेक्रात मुओ छे १६ लेन्टा लिसाचिआ । हेन्खामा भेप्लो ट़ङ्खोक्वा भेवा (कोरोना) सारिमा खेनओ क़माआ नेपाला हाङ्होनआ छाङ छेक्रातदा छेकयुङ । ओको खेनआ नेपाला हाङ्होनदा छाङ सेक कापाङ लाउचिओ य़ङ्खान तायाङ । निहाङ्होन हेन्खामाभेप्लोदा देमओदेम मसुवाचिआ । चाइना हारा चाट्टुकि इटालि बुलाम लियुङ ओबेन मना समा कि खेनआ लाप्मादा । ओ खेनआ झारा हेन्खामा भेप्लोदा आउचिओ ९ सुपि ३७ भोम ९१ कापाङ्ओ यङ्खान तायाङ । मोनदा मसुवाओचि ४७ भोम २ बोम ८ कापाङ कि मनुवाओचि १ सुपि ९३ भोम ७ बोम ६४ कापाङओ यङदुम तायाङ । खोन्दा छे देम्कापाङओ अच्छङ मान्लियुक । मनाचि ओको सारिमाओ कमाआ चलोक ममोप्युङ । अचो काचिमुमा छे अछित्युङ । हान सन्दान्ओता रछ निकि मलेत्नानान्चिन । वाइवेत मयुङ्याङ ।
अनाम्पक सरङ फेक साङाहेदा ङाइखिपदा कलाचन्द्र किरावाआ थाम्पुक ल्हिम किरात धामाखात्मा लिसाओ दुम खेसुओ खाङ । अङ्का छक्लाक्नि लुवाङ । ह्वा लेन्कोप्लेन छे मान्लियुक टुउङदोङ्ओ । राक्काभाला चेवाङाओ । हेदङ्दङ्वा लिसाङाओ । अङ मकदा झारारावा तायुङ । सुसुम्कादु अङ नङ असेनाङओ दुम अङ मिन्मादा हु युङ्याङ । खोदाङ्का ङाइखिपदा झारा किरावा लोकाअो ढिवाङ मना ढिछाप्कामि थाम्पुक ल्हिम मढाखाराओ चाअत्मायु दुम खेसुङ । झारा अङ्को ङाइखिपदा मकाम्साओ यावाचिआ सोम्टुक पमा लिसा । मोनबेनदा किरात राइ बान्तावा खिम ढुवाटाङ ग्यान बुवाआ एन्चेप अमुवाङ । ‘भुइदल दिवा ढाखारा नि । हान माङ्कोलेन अवायङ ७ साङहेदा बान्तावा खिम्पाङ खारिन्ने हइ छाप्कामिओ ? वन्दना ख्वात्नि लो हइ ?’ ‘जिउ बब’ नि लोङ । अङ्का वन्दना निछामा अनलाइनदा ङे वात्नि खायङ छाप्टुङ खाइसुङ– ‘सेवा निछामा ! दिवा भुइँदल मधाखारा रछ । माङ्कोलेन अवायङ ७ साङहेदा ओसियन पार्क इटहरि आन खिम्पाङ खात्मा नि । माया निछामाचि लुवानुम्चम हइ ?’
अङ मिन्मा मोदा ङे हु लुक्याङ ! भुइँदल राइ । किरावाछा बान्तावाभुङदा आप्पिओ नङ किरावा मुन्दुमि यङदा ‘थाम्पुक ल्हिम किरात’ नि फान्मा लिसाओ साङ्आ छे मान्माखान्मा अनुनिन । मित्मा युङ्मादोतओ मना । खो कोलाओ लामदा कोन्मादोत । अको हाङ्पोकओ दुमदा लोन्मा मुयाङ्ओ खिप्भुङ छे युङ्याङ । हान बुङ्वाखाआ छे अनङ्दाओ इखिप लोन्मादोत कि अको सोम्टुकदा छाप्भुङ लोन्मादोत नि मिन्मा यङ्याङ ।
यावा केन्छामि मनोज साङसोनआ ‘छाम छाप्टानिन । छामभुङ लोन्मादोत’ निओ यङ मेसेन्जरदा बाइसु । ‘आम्नुओ छाप्य (रचना) कि अङ्को केन्छाम कि छाम लुमादा ने । अक पाङ फाकामि लामिन्ने हइ ?’ नि मयङा । अङ्का छे अनुदुम नि मिनाङ कि ‘जिउ नु’ नि लोङ । ङाइखिपदा रङकलाला छुक अफाङिमिन्ने वाइवेप सोप्नि फाकामि लामिन्ने नि यङदुम टोङ्साचुवा ।
आय छेक्रातओ पसेकाउ लेन पारुलेन । प्रगति चोक इटहरि वाइवेत युङ्याङ । अवायङ ठिन्टाङहेदा ६ साङायुङ्सा । अवायङ्ओ काचिचि चिउङ्चङ । छुछावामाआ कुमङ्वा अखुट्टाङओ दुङ्सा ढुवाटाङ एन्चेप पाक्टुङ–
‘वासेवा बब!’
‘सेवा छाप्कामि । तठिन्टा ?’
‘जिउ हजुर ! खादा टुप्मा बब ?’
‘साथि पेट्रोल पम्पदा ।’
‘जिउ बब ।’
अङ्का चुम्साङ्चङ । खिमदा लोङ्दोङ्चङ्कि लोन्टाङ । सिदार्थ लाम, ह्युक्को लाम, कस्तुरि लाम, भोजपुरे टोल लियाङ्सा चकलाम कप्टुङ्कि मयङाओ ठोङ्दा ताङ्लाङ । ढाक्कोचोमदा खारात्मिचि मएवा युङ्सा ३÷४ कापाङ । लामदा अङ्का ह्युक्कोलाम टङ्टुङ कि ढिलाम विराटनगर खात्खालाम लोन्टाङ । अक पाङ, ह्वा पाङ मनाचि ओन खाङ्चङ । साथि पेट्रोल पम्प सेन्सा–सेन्सा अक्दुकि ताङ्लाङ ।
वाइवेत युङ्याङ इटहरि । अक्छा हवाङ मनाचिओन मकोन्याङ । वन्दना निछामा एन्चेप पाक्टुङकि साथि पेट्रोल पम्पदा टुप्मा नि । मायाएनान ढानिन नि लोङ्कि एन्चेप सेट्टुङ । अक्दुकि ग्यान बब कि रिता निछामा तालाचि । टुइन्का कि खाहुङिन्का । अक्दुकि वन्दना कि माया निछामा छाङ तालाचि । ओसियन पार्क खात्खा लाम चक्दा खा हुङिन्का । मोबेन ङे राम प्रसाद, गनेसचि मताला । ओसियन पार्कह्यात्नि लाम वाङिन्का । अक्दुदा ङे टान्लान्का पार्थराज दुब्देङहाङओ खिम ।
मनाचि ह्वासुम्का पाङ ओन मतायुङ्सा । ढाउचोक खात्खा लाम वाङिन्का । सुम्का चोकदु चुवा केमदा सित्माङ्ओ युङ्खाकोठा । मोदा नङ्वा लोक्छुम, लाङ्सुप अहुप्टाकि लाङ्कालापा इम्सा युङ्साओ मुवाङा– सित्माङ थाम्पुक ल्हिम किरात । अङ कोङ्याङ्का मित्सा नुलोक ‘आम्नो लामदा खारानिन । युङ्खा ठोङ्दा तालानिन । आम मामा–पापाचिओ बोक्छोङ्दा कायुङ लिसानिन । सुम हुत्लुङ, सुप्तुलुङ्दा युङानिन’ नि लोङ । पार्थराज बब अतरबुपदा ‘ओको वात्मादोत माआङ हजुर ?’ नि लोसा अक फेक अछुक्दा पाक्टुङ । ‘अँ हो नि’ यङ्सा खोसाआ लोउ ।
काटा कावाङ मनाचि मपोन्याङ, मटेप्याङ । काचि कामु मनाचि मपाआ । टोप्पे छा गंगाराज (यायोक्कामि – किरात राइ बान्तावा खिम, अचोम्ला काचिखिम) धराना खात्मा मचुम्सान्चिन । ‘पापाआ धराना नङा नुसुओ ठोङ, अङ्का धराना लोन्टाङ’ यङ्सा मलोन्टा । अऋङ्कान्का कुमङवा दुङसा युङिन्का ।
लछ्मि नाना, ग्यान बब, अङ्का कि हाङ्कोनयुमा नाना । ‘हान देत्नि चन बब ?’ नि ढुवाटाङ सेनुङहेदा ‘११ साङहेदा ओदा टुइन्ने । ओबेन खारिन्ने’ नि मयङा । ‘लु खोन्नालो अक्दु खिम खारिन्ने’ नि यङ्सा वन्दना, माया निछामाचि अलोन्टाचि । रिता निछामाआ ‘लु बब अखात्चिचि वन्दना नानाचि नि अलोवाङ्कि असिम बब हुङाचु’ नि लोचि । अङ्का लोन्टाङ्कि वन्दनाओ स्कुटरदा वाङाङ्कि खारिन्का ढिलाम लिसइ इटहरि चोक चोउकि । अङ्का बसपार्क खात्खालामदा ढान्टाङ्चङ्कि कोन्सा खाराङ । निछामाचि अचोखिम खाराचि । अङ्का निछामा रिना एन्चेप पाक्टुङ ता छुछावाआ कुउ । ‘डिक्कु बान्याङ नि मामा लो’ नि लोङ ।
विपि चोक, प्रगति चोक, सिदार्थ मार्ग लियाङ्सा निछामाओ युङ्खाखिमदा टाङ्लाङ । वा चाक्खिम वाङाङ । वालेकाआ लाङ, छुक वासुवाङ । सेनिटाइजरआ सोप्टाङ्चङ । खिमदाओचि कोक मचाङा । अङ्का छे चासि नबुत्ताङ । चाङ चिआङ्कि ओक्टोचि चोङ्चङ कि ‘ससाम्मा (मलामि) लोन्टाङ ओनइ अङ्का’ नि खिमदा लोङ्दोङ्चङ्कि लोन्टाङ्याङहेदा १०:३० लिसायुङ्सा । कोन्सा–कोन्सा लोन्टाङ ह्युक्को चोम लाम । सिदार्थमार्ग, कस्तुरि चोक लियाङ्सा भोजपुरे टोल कप्टुङ्कि लोन्टाङ विराटनगर खात्खा ढिलाम । साथि आअ्वा पम्प कप्टुङ्कि ओसियन पार्क खात्खालाङ टङ्टुङ । अक्दुओनान टाङ्लाङ मो खिमदा ।
हाराबाक पित्खाआ खिम भेनदा अलेङ्साओ मुवाङा । मनाचि अक भुङ मतायुङ्सा । चोङ्गे बने ममुवाङा । कोइचि बाकस बने ममुवाङा । अङ्का ढाक्को चोकदु वाङाङ । ओम्पेतित ओको भट्भटेदा कङ्मखा ढाङ्याङ्सा नि मयङाकि नपुवाङ पार्थराज बबआ । रेक्याङ्सा हासुङ । मोबेन ङे तरहरादुङ्का सिरिसिसा बुवाआ एन्चेप अमुवाङ–
‘निछा सेवा ओनइ.. खादा ?’
‘सखाला खिमदा ङे बब ।’
‘डि छ रङ्बि, भट्भटे ?’
‘जिउ ओदा तित युङ्याङ ससाम्माओ रङ्बिदा वात्खा ।’
‘खोन्नालो ह्वाताक आन्कान्का खुत्नि हइ?’
‘जिउ बब ।’
खो ह्वातेत तियारा मेत्टुङ । नङ छाप्खा छाप्ला तियारा लिसा । सलवा, बुङ्वाचि रिता निछामाआ तियारा मुचि । ढानि दुङ्मा चाअ्वा छे तियारा कि रङ्बिदा अपाआ । सित्पोक (लास) काखुन रङ्बि आठु ङे मोदा ताकि एप्युङ । अक्दुओनान सित्पोक ढानाका ढान्मा लिसा । अयुङ्खा बाकसादा पाआकि बुदा खिम्पाङ खोन्कि झारासाआ बुङ्वा पाक्सा सेवा अमेत्ता । ‘नुलोक आम लाम खारा । आम युङ्खा ठोङ ताला कि आम पापा, दिवाचिओ बोक्छोङ्दा युङा’ नि मित्सा बुङ्वा पङ । हान झारा तियारा लिसा । ढिहाङ्यङ्मि सेरधन राइ एन्चेप मुवा किवाङहाङओदा । २० मिनेट हुङ्मा नि मयङा कि हुङ्मा पुङ्सा । अक्दुओनान ढिलामयाङ्का बुसुहोनयात्नि ओसियन पार्क बान्खालाम खारात्मि रङ्बि वाङा । अदेङ्दा ढिहाङयङ्मि रङ्बि कि अदेङ्ङदा खारात्मि रङ्बि ढात्निका हुयाङ्सा मबाना । खारात्मि रङ्बि बुया लेनाकि एवा । ढिहाङ्यङ्मिओ रङ्बि चक्दा ताकि एवा । मोदाङ्का प्रदेस इखिप १ ओ ढिहाङ्यङ्मि सेरधन राइ मलोन्टा । चक्नि सेवा मेत्टु सित्पोक कि एवादिसा । अखारात्मि अचकदा एवा ।
लु हान रङ्बिदा पाउम्ने निकि झारासाआ मो सित्पोक रङ्बिदा पाक्मा लिसा । अङ्का सन्तोस निछाओ भट्भटेदा, रिता निछामा ग्यान बबओदा, वन्दना, माया आ–आप्पि, गनेस अक्छा ओदा, राम प्रसाद आप्पिओ स्कुटरदा कि अपेलेम लोन्टिन्का धराना हरियालिदुत्नि । बुदा खारात्मि रङ्बि खोदाङ्का सित्पोक खुन रङ्बि खोदाङ्का ढिहाङ्यङ्मिओ रङ्बि खोदाङ्का अपेलेम । ढिलामदाङ्का टोङ्सिन्चिन्का कि लोन्टिन्का । इटहरिचोकदा वाइवेप खाचोप्सा मएप्याङ खारात्मिचि मोदा–मोदा । आन्कान्का झारालाम भेप्टुम्काकि अभोङ्रु ठाङ्मालाम लोन्टिन्येन्का । भट्भटेचि २५/३० काताक । हलगडा कप्टाकि बरगाँछि ताच्या सन्तोस निछा ‘अक्दु एम्सानुम हइ ?’ नि लोङ । सिरिसिसा बबचि मएवाङा । अङ्का मो ओम्पेचक तित बेखादाङ्का लारुङ्कि वेत्टुङ छोक्टुङ । मोबेन ग्यान क्यामेरावाला चिओ भट्भटे बुदा वाङा खिचे मुयाङ्सा ।
तरहरा कप्सा खोक्लिला लाम वाङिन्का । लेउटि वाकाक कप्टा । मोदा ताचिकि भिडियो खिचे मुवाङाचि ग्यान बबचि । आन्काच्या बुलाम लिसाच्या । अढेक्सरक खोक्लिलाम कप्टाकि सिरिजङ्गाओ मान्चेप्लुङ टान्का । मोदा मना काहुङ्चि अक भुङ मयुङाङा । खोन्कि नटङ्टिन्का । आन्काओ भुङ बेङ्वालाम टङ्सा खारिन्का । मोदा छाङ मना महुङाकि नटङ्टिन्का । यलम्बर सामुदायिक खोक्लि कप्टाकि हरियालि टान्लान्का । झारासोओ रङ्बिचि मएम्सुचि । ह्युक्कोचोम बुदाओचि मखात्याङ । अक पाङ पारा– लुङ्टाक अक्टाक–अक्टाक यराानिन अइ मोदुओ भुङदाङ्का ।’ झारासाआ होङ्कुदाओ अचावा लुङ अ–अक्टाक खुन्सा खात्मा लिसा । अएप्मा टुमा चिन्मा अमुवाङा ह्वापाङ थाङ्वारिसाचिआ । चक्दा लुङ्चि मभुङ्सुचि । ग्यान बब पात्याङ– ‘लकडाउनओन्सामि युङानिन ए । चक–चक्दा युङ्मा माआङ ।’
ससाम्मा तावाङ नङ छाप्ला गनेस पङ्कि अङ्का ह्यानि खाराङ । एप्मादा सित्पोक पाक्मा लिसा । आदेङ्ओ सोम्टुक्खेन पमा निपाङ झारा यङ हामा लिसा । ढुवाटाङ बब ‘साङ खाना हे रिता नि मयङाहेदा रिता निछामा ने’ नि लोङ । झाराकापाङ एविन्काकि सित्माङ थाम्पुक ल्हिम किरातओ मिन्माआ सावेङ्ला टोक्टुने निपाङ १ मिनेटा टाङ कुङ्सा सावेङ्ला पम्ने नि मयङा । अक्चित ह्याना मएवाङाओ ढिहाङ्यङ्मि सेरधन राइ ‘चकदा बानानिन’ निकि बुट्टुङ बाट्टुङ । खोचि एप्मा चक्दा मबाना । रिता निछामाआ झाराकापाङ्दा खो दुम लुसुकि १ मिनेट वाइवेपआङ मुमेत्मा लिसा । मुक्सुछा पार्थराज किरावाआ याहात्सा लो– ‘हान ओको ङे आम युङ्खाखिम । आम छुन्छामा सरस्वतिएनान चोक्निओछ ।’ अङ्का टेप्टुङ– ‘आम्नो पापा, डिवाचिएनान टुआनिन । अक सुप्तुलुङ्ओ खिम्पाङ लिसानिन । नुलोक युङानिन ।’
लावा लात्मा लिसा । अक्दुओनान बाखा पमा लिसा । ‘झारासाआ बाखा पम्ने’ नि पाराङ कि झाराकापाङ्आ बाखा पमा लिसा । मोबेन ङे धराना ढिसाप्टेनटुवाओ ढुवाटाङ तिलक राइ मताकि आदेङओ सोम्टुकखेन पमा लिसा ।
हान भुक्मा नि मयङाङाहेदा एन्चेप ताङा किवाङहाङओदा । कमला तामा मुयाङ नि अक्छिना नि मयङा । मनाचि महेङ्याङ ‘अक्छाओ निम्पाङ हान झाराआ हुङ्मा’ नि मयङ्याङ कोइचि । ‘नुत्छे इ’ नि मयङा । हान बाखाआ भुक्मा पुङ्सा हालिफुलि मुसा । मोबेन ङे अक पाङ मेछाछा कि अक्छा दुवाछा ताचि कि बाखा अपुवाचु ।
मनाचि मलोन्टाकि ढानि लाम्दु कोइ महान्याङ । कोइचि मलायाङ । कोइचि चाअ्वा दुङ्सा मयुङ्याङ । कोइचि बिस्कुटा मचायाङ । फ्रुटि मदुङ्याङ । कोइ कुहिप ममुयाङ । मोबेनदा ङे ढिहाङ्यङ्मिओ रङ्बि तियारा लिसा । बुदा खारात्मि लाम वाङा खोन्कि ५९४ इखिपओ ढिहाङ्यङ्मिओ रङ्बि । छुक हक्याङ्सा मखारा । अङ्का छे छुक हक्टुङ खारानिन नि यङ्सा ।
ससाम्मा तावाङ निम्पाङ केङ्यङ्वा (कोल्ड ड्रिङ्क्स) बिस्कुटा, फ्रुटि, चाअ्वा, महासाङा मचाङा ।
अक्पाङ मेछाछाआ खा मसेना–
‘सेवा मुमा नु हे माआङ ?’
‘अठायाङ्का नु’
‘माआङ, ओहा सिन्टिन–सिन्टिन वात्नि लुवाङ ।’
‘जिउ ! अङ्का छे सिन्टिन्वा लुवाङ ।’
‘खानानिन असिम बान्तावा किप्माखा माआङ ?’
‘जिउ !’
फोलेलेवा हान्टालोन्टा कमला करु किप्माखा । ७ दोङ बुया झापा मेचिनगरदा टुप्मा लिसाओ युङाङा । खोनदेङ आय ।
‘बुयाना असिम खिप्माखा खानानिन पातले तमुन्येन्ओ ता आइमितना ओन पोक्को तलिसिन रछ..?’
‘माआङ किप्माखा ओक्टोआ हउ ओकोना ।’
‘झारा देम्का पाङ लिसिन रछ निछामा ?’ नि रिता सेनुङहेदा ‘खइ झाराओ मान्कुप्माङ बब’ नि यङा । ‘अङ्का यङ छोक्टाङ ए ?’ नि लोङ । खो मनाचिओ नङ कुप्मादा ङे मुयुङ । ल हइ हान सुम्कालेनदा ससाम्मा सेङ्मान्चिन ओसियन पार्क इटहरिदा तामा नि गंगाराज बब मयङा । अङ्का छे खो दुम खेसुङ ।
सन्तोस निछा एन्चेप पाक्टुङ । अक्दुकि खो लामदु मलोन्टा । ‘अक्नि ङे खारिन्नेनाङ बब’ नि यङा । ‘जिउ निछा’ नि लोङ । हिन्दुहाङ किरावाएनान तुप्मा लिसा । ‘हउ देम सारो तपुन्टिन्दान रछ हउ, असिन्टिमिन्लो’ नि मयङा । ‘ओको सोज्जेओ ओक्टोआ हउ हजुर’ नि लोङ ।
चाअ्वा दुङ्सा हान्टिन्का कमलाएनान । यलाखोम मयुङओ रछ । खिमहाङ्पा कोरिया मयुङओ रछ । मोबेन ङे ‘लु हान खारिन बब ?’ नि मयङा सन्तोष निछा । ‘लु टुप्सा मुन्ने’ नि यङ्सा एन्चेप इखिप हायाङ्सा हामान्चिन लिसा । ‘लु मोलोक हासिन्चिन्ने’ नि यङ्सा लाम वाङिन्का आन्काओ भुङ ।
फेक कातेत भट्भटेवालेचि..। ‘अक्नि ङे खात्मादोत’ नि किवाङहाङ मयङाङा । ‘अक्चि मना हेङ्याङ’ नि यङ्सा आन्कान्का लाम वाङिन्का ।
खोक्लिलाम तरहरा लियाङ्सा हल्गडा । अकोङलाम जनतावस्ति खिइन्ला, ढिलाम प्रगतिचोक लियाङ्सा अङ युङखाठोङतारि अछोङ्साङ्दाङ सन्तोस निछाआ । अङ्का आलाङ्ने पङ । खोको लासा । अङ्का वाचाक्खिम वाङाङ्कि नुलोक वास्वाङ्चङ वालेकाआ ।सेनिटाइजरआ सोप्टाङ्चङ । तित लेन्टाङ्चङ कि युङाङदिसाङ हेदा छुक साङाचिओ युङाङा ।
थाम्पुक ल्हिम किरातओ सोम्टुकखेन
किरात राइ बान्तावा हाङ्छामिचिदा बुसुमि मना, अढिवाङ सान्दिवा, ढिछाप्कामि, चलोक नङ रङाओ मना मढाखात्युङ । किरात राइचिदा बुलाम मलुवाकि बड्ढे चलोक अनुवाक काचिचि ममुचिओ युङ्याङ । पन्चायति हाङ्काचिमु बेनदा खोसाआ किरावा बाखाछाचि निओ वाको मना । आन्कान हाङ्छाचि ओयात्नि–मोयात्नि मुयाङ्सा आन हाङ्चि रयाङ्सा देङ्दा मपाआओ दुमचि खेयाङ्सा टेन्पाङदा अनु ताया पमा लिसाहेदा बाखाकुम मुमादोरा । हाङ्ओ अस्सावा हाङ्टुङ आङ्मा मान्रमाङआ किरावा बाखाछाचिओ टोक्मायुओ दुमदा काचि ममुवाहेदा खेपि–खेपि लाप्खावा चामादोरा । छेक्खिमदा युङ्मादोरा । खोन नुछाङ खोको मान्कमाङ अकाचि मुयुङ्सु । अलाम टित्टुयुङ्सु । बुदाउखेपि किरात राइ बान्तावाचिदा नङ मुन्दुमि बान्तावादा काफान्पा खोको ङे मलियुङ ।
दोङ १९८६ वालिम ११ लाभेमओ लेन्टा भोजपुराओ सिन्द्राङ माक्साहुतदा पापा गजमान राइ कि मामा रसिमया राइओ छाबुकदाङ्का पुक्मा लिसाओ भुइदल राइ दोङ २०७६ हाक्युङ २६ लेन्टा ९१ दोङ ७ सोनदा मढाखारा युङ्सा । किरावा बान्तावाभुङ्ओ (दुब्देङहाङ माक्कारा) पाछा चुकपाछाओ थाम्पुक ल्हिम किरात दोङ २००७ दाङ्का हाङ्काचिदा वाङ्मा लिसाकि काचि मुमा पुङ्साओ मुयाङ । २००९ दोङ्दा सान्दिवा मलिसाकि तायामिछा मचिन्टा । २०१९ दाङ्का २०२० दा भोजपुरा ढिटेन (ढुवाटाङ ढिटेन पन्चायत) मलिसा । दोङ (२०२०–२०२२ सगरमाथा अन्चल पन्चायत छाप्कामि कि अन्चल चिन्कावा ढुवाटाङ । (२०२४–२०२७) माननिय हाङहोन पन्चायत सालुम्सङ मलिसा । दोङ २०३७–२०३९ ढुवाटाङ भोजपुर ढिटेन मुमासि काचिमु छ मलिसाकि काचि मुसवाओ युङ्याङ । ३ बुलामि (अभियन्ता) जातादा सिचिप्वा (उत्पीडन) छोन्कामिदा काचि ममुवाओ युङ्याङ । आदिवासि जनजाति तायाहाम (सचेतना) आदिवासि जनजाति टोक्मायु टोक खोन्कि हेन्खाका (पर्यावरण) रात्मायु वाको अनुकाचिचि चलोक ममुचिओ युङ्याङ । ख्वाना थाम्पुक ल्हिम किरावा छाप्मा छाप्सङ्क मुमादा चलोक बुसुमि ममुयाङ । खोसाआ झारा ९७ काताक खिप्भुङचि मलोइसु चिउचिओ युङ्याङ । आइमिततारि मछाप्टा युङ्साओ मुयाङ । अको हाङ्पोक दुमदाओ खिप्भुङ लोन्मा तियारा हेदा ङे मढाखारा ।
आइमित मोबेन मित्टुङ्योङ– ओसियन पार्कदा अटुप्सि टाङ्ओ । हान्मा मान्र–मान्र राक्काभाला महान्टाङाओ । ह्विल चियरादा पाक्मा कि कोत्मा दोराङाओ ।
आय हाक्युङ २८ दोङ २०७६ । इटहरि वाइवेप युङ्याङ छेकलामदा । हाङ्होनआ कोरोना भेवा हाम्माओ कमाआ छेकलाम मुयुङ्सु । हेन्खामादा मनाचि घोसोसोवा अपेलेम मसयाङ । चाइनायाङ्का पुक्टुओ ओ सारिमा भेवाओ नङ कोरोना भेवा (कोभिड–१९) नि नङ वात्याङ । ओसाआ लाउओ मनादाङ्का मोहा ङे चक्नि ङे हाम । हाम्चिन नुत्छे खाङ अमुनान्चिन । खाउगरि मलाप, मढित दित्छाङ असिन्टिमिन । हाक्लुङ्वा, पुत्नुङ्वा, खाक्नुङ्वा, साक्मादाङ्का चक्लाप्नि हामओ मु । मलापदेङ ओक्टो मात्दङ । खोन्ओसाआ ओदाङ्का मनाचि ह्याना ङे फुङ्मादोत । अक पाङ लाउ छाङ खिम्पाङ, टेन्पाङ, झारा मसप्खातओ साआ चलोक खारु चङ्मादोत । माङा ढित्मा, पोट टुक्मा, साक्मा सोन्मा छाक्मा, लाङयु, याङ्युपदा खेन वाको दात्मादाङ्का खाला–खालाओ खाङ्मायुचि मदात्लोन । ४८ लोन्टोकतालो पोट्दा मोसो भेवा युङ्नि । आन पोकदाओ भेवाचि सेरुचिकि खोसाआ छप्टुखात्टुदाङ्का यामदा अखाङ्मुमायुचि खाङ मुनान्चिन । नोप मुमा, लाप मुमा, हेप मुमा अनुनिन । मोहाङा हाम्ओसाआ सारोक ङे खारु पाक्मान्चिनदोत । मनाचिदाङ्का अथा लिमादोत । खिमदा बुत्मुमा, तात्मुमा अनुनिन । यावाओ खिमदा छे खात्मा अनुनिन । खोन्ओसाआ आइमित तायाखिमचि छे मछेक्टाओ मयुङ्याङ । लामचि मछेक्युङ । हाङहोन, निहाङ्होन झारा हेन्खामाभेप्लो वाइवेत मान्चेप मयुङ्याङ । ओकोओ अनु ओक्टो ङे खिमदा युङ्मा । आ–आप्पि युङ्मा । ओबेन वाको बेनदा आ–आप्पि हाङ्पा–हाङ्मादा छे निस्सइ (विश्वास) अलिनिन । ह्याना–ह्याना चमादोतओ मुयाङ । हेन्खामादा दोमओदेम टुप्काटुप मात्द़ङ । ह्यानिओ ह्यानि । ओयाओ ओया । मोयाओ मोया । ढानाओ ढाना । खादाओ खोदा ।
ओहा मिनिनहेदाना खावाको वाको सारिमाभोम हु लुक्याङ ? सिन्मादिमा अरन्मिन्ओ । टुप्मादिमा अलिनिन्ओ । नुखामिचि ङे होक्कोदोदो तायाभोम मलियाङओ । तायाफोम मलियाङ । हाङ्होन्मिचि खोसाआ फोलुओ सारिमा, मोसाआ लोन्सुओ.. नि पाक्कापाक ममुयाङ । अङ्का ढिवाङ, अङ्का ङे छोसामि नि मित्नान्चिन्सा हक्हक्हक्वा बुया कालोत्चि ङे खोचि–खोचि पाक्छोक ममुयाङ । ओह्वा मिनिनहेदा ना हे नुत्छेङे ओ ? नि छे मिनिन ।
आराङमाङ्ओ बिकुपदा दित्छाङ मात्दङ्याङ । सालाङसिलिङ आलाप–छलप ममुवाङानि । मनाचि खारु, ताया मात्दङआ सारोक ङे रोङ्रि मटोक्टायुङ्सा नि । बेपारि लवा लेन्माकि चक्लापदा नि खिप्मा छे । तायाखिम छे मात्दङ्याङ नि । चाअ्वाखामदाङ्का चाअ्वा तात्मा ३/४ लोन्टोक लागा लिसाङा नि । लाकुवा, सवा, छोकु, सिपिलि चासा महङाओ नि दिवा–दिमा, पापा–मामाचि । आइमित चक्नि–चक्नि दि खो बने लि । मोनगरि ङे दिछाङ बने अमुलोत । नङ्वाबेन नङ्वा विकुप नि यङसा मोहाको प्रविधिआ ङे काचिमुन । मोदा ङे झाराठोका याक । इन्टरनेट तायाङ नि ! मना एनुओताना आइमित आप्पि छे वाकोदाङ्का ङे काचि मुमा दोत्याङ । यङखोन (रेडियो) मना एनाअो । देम एन्नुलो महान्टाङाओ एनाहेदा होक्कोदोदो लिसा ‘माआङ ओको कोङ्दाङ्का मनाचि देत्नि मचेप्याङओ खे ?’ नि यङ्सा मना हान्टाङाओ । आदेङ चोप्टुङ (टेलिभिजन) ता । मोदाना खाङ्मा छे टोक्टुमयोम..आहा ! खादा–खादाओ यङ्खान सिन्मा टोक्टुम । मनाचिआ कोन्मा अछिराचिआ । मुन्नि छे भट्भटेदा, सुलुम्बि (कार)दा, पेन्सुरिदा । रोङ्रि मुमा अछिरा । अमान्टा खाइसा झारा । आइमितना मान्कासुहेलोक फुलिलिवा नेटदा ङे मकङ्युङ, मटुङ्युङ ।
आय हाक्युङ २९ दोङ २०७६ । सुनसरिओ प्रगतिचोक इटहरि । आय दुब्देङहाङ्चि सेङ्मान्चिन्ओ लेन । थाम्पुक ल्हिम किरातओ युम, आअ्वा नोप्मा, सेवा फोङ्मा लेन । ११ दाङ्का ४ साङ्तारि झारा तावाङ तामा निओ यङ्खान लिसाओ युङ्याङ । खोन नुछाङ किरात राइ बान्तावा खिम अचोम्ला काचिखिमआ सोम्टुकखेन याङ्मा पमा दोराङाओ साआ झारा चुम्मान्चिन लिसाओ युङ्याङ । ९:३० साङहेदा आन्को भुङ किरावाखिम ओसियन पार्क तामादोत्ओ यायोक लिसाओ युङाङा । सोम्टुकखेन छाप्यि झारा बान्तावायङदा पमा, छाप्मादोत निकि मछाप्टाओ सान्लाचि फान्मा निपाङ काचिखिमओ यायोक्कामि, बुङ्वाखा टोङ्कामि पदम राइदा फामा लिसाओ युङाङा ।
अवायङ इम्खादाङ्का ठिन्टाङहेदा ६ साङायङ्सा । छुछावामा झरना खिम तआङा । याङ्कुहाङ्मा कोकमुखिमया कुमङ्वा कुसाङा । छुछावा लोक्फाहाङ इम्खादा इम्युङ । मामा बुङ्खाया खाचोप्सा युङ्याङ । निछामा वाचाक्कोङ्या वाचाआचिआकि लोन्टा ।
कुमङ्वा होप्सा छाप्सि युङ्साङ्चङ । ह्वा सुम्काताक सालाम, छाम छाप्टुङ्चङ । सन्तोस निछाआ एन्चेप अमुवाङ कि ‘खाउबेन ह्युना ढामा बब ?’ नि खासेना । ‘९:३० साङहेदा’ नि निछा आन्काओ भुङ ङे ढान्का । ‘हे ओनगरि ङे खारिन हे निपाङ बब..?’ नि मयङा । ‘बित्ताङानिन हइ निछा ? अङ्का ग्यान बबएनान ढाङा’ नि लोङ । ‘जिउ बब ! खोन्नालो हालोक ढानिन हइ ? अङ्का बित्ङाङाने, फामा मदोत्याङ’ नि मयङा कि एन्चेप नान्टु ।
ग्यान बब एन्चेप मुवाकि ‘९:३० साङहेदा यामाहा सोरुम लामदा लोन्टायुङ्सा हइ ? वन्दना फोन मु कि अक कार्टुन डिउ कि सेउ तखिरिन्नि लो हइ ?’ नि मयङा । ‘जिउ बब’ नि लोङ ।
आखोमाङ ङे माङ्कोलेन ९:३० साङहेदा सित्माङ किरात राइ थाम्पुक ल्हिमओ सोम्टुकखेन पमा लियाङ्ओसाआ ओसियन पार्कदा किरात राइ बान्तावा खिमओ अचोम्ला काचिखिम झारा खिम्पाङ तामा निओ दुम खेसुङ युङ्सुङ । ९:१५ लिसाहेदा चुम्साङ्चङ । खिमदा लोङ्दोङ्चङ्कि लोन्टाङ । प्रगतिचोक कप्टुङ्कि चकदा यामाहा सोरुमदाङ्का ढायाङ्ओ लाम । अक्दुकि ग्यान बब ताला । रिता सेनुङ । ह्युनि फासुङुचि नि मयङा । आन्काच्या खाराच्या । विपि चोक, भोजपुरे टोल लियाङ्सा विराटनगर ढिलाम । साथि आअ्वा पम्प । अक्दुकि वन्दना कि माया निछाचि तालाचि । अङ्कान्का खारिन्का ओसियन पार्क खात्लाम पार्थराज दुब्देङहाङओ खिम । तान्लान्का हेदा झोरोम्नि मएवाकि चोखेलिमा काचि ममुवाङा । झारासाआ भागा लाविन्का । खोन देङ बान्तावा खिमआ सोम्टुकखेन काचिपेन मुमा पुङ्सा । सित्माङ्ओ लावाछाप चकदा झारा बान्तावा खिम्पाङ कि तावाङ । अङ्का चेप्मा पुङ्साङ्चङ ।
‘आय ओबेन ओ हेन्खामादा बाखाछा पारुचोक, निनामचोक मवाङाखारा, अछा, छुन्छाचि, तायाछाचि छिरुदोचिकि ठेम्बोयोङ्योङ मलियाङ । दे चमा ? खात्नि खात्मा ? मलियुङ । अचु कोङ टुक्याङ । अचो मिन्मा चाअत्याङ । दुब्देङ्हाङ पाछाचिदा चाअत्मायु, टुक्मायु खेन बानाखारा । थाम्पुक ल्हिम किरात अकपाङ झारा किरावा हाङ्छामिचिओ ढिसान्दिवा मयुङाङा । ढि दिवा, साक्कुदिवा मयुङाङा । देम्खाछा मान्माकेमा अरन्मिन्ओ सित्माङ्ओ कोङ्आ सावेङ्ला टोक्टुने । अयुङ्खा खिमदा नुलोक तालाने । अको ठ पापा, मामचिनान मटुप्ने । दिवापालुङदा कोक काचा मलिने । सित्माङओ १ मिनेटा मिन्मासावा पम्ने । सित्माङ्ओ कोङ्आ सावेङ्ला कि झारा खिम्पाङआ आङ्मायु सावा ताने ।’
सोम्टुकखेनदा छाप्टाओ यङसिवा छेत्कुमा रिता राराहाङआ खिप्टुकि एन्मेत्मा लिसा । खोन्कि सोम्टुकफेङ किरात राइ बान्तावा खिम अचोम्ला काचिखिमओ यायोक्कामि कि किरात राइ यायोक्खाओ बुसित ढुवाटाङ सित्माङ्ओ टोप्पो दुवाछा गंगाराज राइओ निपाङ खिमओ ढुवाटाङ ग्यान किराति काम्दुङओ छुकलाम्पा पमा लिसा ।
सोम्टुकखेन पसि निपाङ किरात राइ बान्तावा खिम अचोम्ला काचिखिमदाङ्का ग्यान किराति काम्दुङ (ढुवाटाङ), असिम बान्तावा (छाप्कामि कि बुङवाखा चुक टोङ्कामि), वन्दना साङसोन (छेन्बिहाङ्मा), माया दिवालुङ खाम्मेन (सालुम्सङ), रिता राराहाङ राइ (सालुम्सङ कि बुङवाखा चेन्चेक्वा), गनेस सक्टेन (सालुम्सङ कि ढुवाटाङ बान्तावा खिम बने मुकाचिखिम) मताओ युङाङा । मो सोम्टुकखेन काचिपेनदा किरात राइ बान्तावा खिम अचोम्ला काचिखिमओ ढुवाटाङआ किरावा हाङ्छामिचिओ निपाङ बड्ढे चलोक अनुकाचि मुकावा कि मान्माखान्मा अनुनिन्ओ सोम्टुक आङ्मा सिवा हान्मा लिसाओ युङाङा ।
छाप्कापि बुङ्वाखाओ चुक टोङ्कामि मयुङ्याङ ।
बुङ्वाखा, इखिप १८३ दाङ्का
