पानिवाङ पाट्टुङ

हरि बहादुर खेङ्युङ राइ

आराङ–आराङ्लो हाङ, ढिहाङ्चिआ ओन पुक्मालेन माने मुवाङा । आइमिट्लो झाराआ माने मुयाङ । अङ नाङ्छाओ छाङ पुक्मालेन माने मुमा निम्पाङ नाम्मिट्आ लेम्छोक्वाचि डोट्टुडोचिओ याआङा रछ । अङ्का लासि खाराङ । मेदिनि बराल पानिवाङ्ओ इन्खा याआङा । टाङ्लाङ्किआ ‘लेम्छोक्वा लासि बानाङ्को’ नि लोङ । ‘नि बेन ढानिङ्का टखाट्टुङुओ, ढानि मान्टटोक ओन्डे, खोन्कि ओडाङ्का ?’ नि लोवाङ । मो एनुङ छाङ अङ मुलु (टुप्पि)डाङ्का मिख लोन्टा– ‘खाइसा निमाङ ? खोक्पा लिसाङ्कि फेङ नाबाक लिसाङ्किआ नुलोक खा मान्एनुङ्याङ ।’ खो वाइवेट लिसा खारा । पानिवाङ खारुमि चक्नि यङ टुप्टु । खोक्पाओ माइसुङ कारा यङ्माकिआ । ‘खानाआ मिसाङा टपङाङाओ माआङ । अङ्काआ खाडाङ्का खिरुङ खाट्टुङ्ने, खाडा अङ कोङ्आ चा, खाडा सेङ्याङ, मोडाङ्का खाट्टुङ । अङ्का ओन्को बाट्टाङ चिआङ, पानिवाङ नङ मधेसेचिआ उसा मान्लो युक्टाङ्को । खानाआ डि टमिट्टाङ्किआ इसा टलोवाङ्को ? आम्कोडाङ्का खाट्माओ छाप्छाला (तमसुक) बने मुवाचुओ याआङ हे ? हे आम टाया फोम्याङ’ लोङ्को । मङ्कलङ्लङ लिसाखारा ।

‘मोको पारा टचेप नालो आम इन्खिट छोप्खाट । ओ हाङ्होन खानानिन पानिवाङ्चिआ ङे टचाम्योम । अङ्कान्का ओडाओ बाखाछाचिलो लिसियुङ्सिन्का– पाखाछाचि । ओपारा चेवाकिआ केपि ओलि डोङ २०६४ ओ छेन्खालाडा हारा लिसाओ टसिन्टुङु ? हाङ्दुम मुकाबा नङ इन्खिट मुकाबा डो योङ्मालि’ लोङ्को ‘सिन्नङ्याङ’ यङा । ‘टसिन्टुन्यान मान्एन्युक्टु नालो ओडा एनु । बुया झापा तोपगाछि, आइमिट कमल टेन्टुवा लिसायुङ्सा । मोया अङ यावाओ खिमडा भोटा डोट्सि टाला रछ– केपि ओलि । भोटा काडोट पनान साङ्आ लोम ना ? सङ्टाङआ कार्वनडाइअक्साइड केसुकिआ मोडा माआङ नाम्आ भिटामिन डि पन किआ मोडाङा पमाओ यायोक मुन्यान्का लोवा । ओन्कि खाराङालो गोरे बहादुर खपाङगिओ डुम लाप्टुप रछ केपिआ । ए बा बा रे ! भोटा डोट्याङ्सा ओ पारा टचेप्को यङ्माकिआ चिरुप्नि अमाइसुङ काराकिआ भोटा मान्पचि रछ । अखिमडा तुक भोटा याआङा । झाराआ मान्पचिकिआ सुरेस लिङदेन छोसा । केपि हारा लिसा । खाना छाङ ओ पारा टचेप नालो मोको सारिमाआ टढिट’ लोङ छाङ बाखा ङालङ पुक्टुखाट्टु । खोन्कि आइमिट अङकानङ मो इन्काबा चेप्निन । टुप्चाहिडा छाङ बाखा खाङ चोप्याङ्सा बियाङ मो मेदिनि बराल पानिवाङ ।

‘डा. स्वामि प्रपन्नाचार्यआ छाप्टुओ छिप्लाभुङ टखिप्टुयुङ्सु’ नि सेनुङ । ‘माआङ’ यङ्सा अटाङ ङाङ्सु । ‘खोन नालो नुलोक आम नाबाक टाट्टुकिआ ओडा एनु । जमदग्नि रिसिमुनिआ ८४ व्यन्जन पुक्काबा नन्दिनि पित केन्टुङु निमाङ । मो दुम विस्वमित्र हाङ्आ एनुकिआ मो पित ओडा साराबाट्टानुम यङसाटाङकाऱकचि छुटुखाइसुचि निमाङ । खोन्कि मो नन्दिनि पित राक्काभाला साराकि बाट्टा टाङ्कारकचिआ । राक्काभाला साराबाट्टाङलो अमाइसुङ किआ होयोवा चोइसु । मो होयोवाडाङ्का १६ खालाओ किरावाचिओ पुक्मा लिसा । खोन्कि ङे अङ्कान्का आम्नोडाङ्का माइसुङ बड्ढे काट । खाना छाङ पाट्ना, रेन्ना आम नङा छिट्निन्ने । कोङ टुक्मा मान्मुडा’ लोङ्किआ मोडाङ्का बानाङ्याङ्को ह्वा पाङ फान्टाचि चिमखिमदा उम्माक डुङाचिकिआ सेरुखाट्टुचिओ नेपालि, हिन्दि ओम्पे यङ चेप्याङ्सा युङाङाचि । मो ओम्पे यङ छाङ सान्लाभुङ्डा लामुम छाङ ढिरिमिन्को खाला याआङा ।

अङ्का टोक्टाङ्चङ छाङ ‘हेलो अंकल’ यङ्सा अचो छुक्आ बुट्टाङ्चङ । लकडाउनडा मान्खाट्मा हे मिनाङ । सुम्का मिटरा ओयाङ्काङा एवाङ्कि चेवाङ । कोरोनाओ कमा खाडा छाङ–खाडा छाङ मोसोओ डुम अमुयाङ झाराआ । ‘माआङ, कोरोना–कोरोना मयङ्याङ । आइमिट, डि एलो कोरोना निवो ?’ नि सेनुङ्चङ । कोरोना यङ्मा अक खालाओ नङ्वा, ‘लाम्पा’ (सरुवा) ए मोलो । ‘हाङ्यङ्मिआ लकडाउन मु युङ्सु । आम्चो डो डिप्मायु (माक्स्) छाङ मात्ड़ङ टयुङ्चिङ्चि । ओ ‘लाम्पा’ओ ओक्टो मात्ड़ङ । ओसोवो ओक्टो यङ्माओ खिमडाङा युङ्मायाक्मा, मान्कोन्डामा । कोलिन नालो हाम्सिन । चायङ, आअ्वा, युम, लिम खान, ओक्टो, ग्याँसचि लुक्खाट कि खिट्सि खाट्मा हेडा छाङ डो डिप्मायु (माक्स्) वाट्माकिआ मो छाङ मनाहुप्डा छाङ माआङ । इन्खिट मुमा छाङ चक्नि खिमडा लामाटामा लि’ लोङ्चङ ।

अक लोन्टोक चेप्याङ्सा युङिन्काडेङ आराखाआ लेरुचिकिआ खान्नुलो चेवाचि । ‘अंकल (बाङा) ! मनाचि कोरोना हाम्सिन–हाम्सिन मयङ । हाद्दिचि (गाईवस्तु) नोङ हाम्निन्को मोलोक ?’ लोवाङ्चङ । ‘हाद्दि, भेवा, नाइवा, सिचिया माङ्रिया (कीराफट्याङ्गा), कुतिवा, मुनिमा कि बाक्चिओ डाखोङ (पाप) याक्निन । खोन्कि कोरोनाआ ढिरुन्चिन । अङ्कान मनाचि खाडा छाङ–खाडा छाङ डाखाङ्वा निओ छेन्बि खाइसारि वाप्मा, मो खान्नुओ कामेच्छा मप्माकिआ टाट्मा निओ, १० लिटरा लोन्को पिट साट्मा, याक्को छुका छानओ मुन्डेखिम अङ नङ्डा सोट्मा । मो फलाना निहाङ्होन खारायुङ्सा, अटायामा हाटाडा खाट्माकिआ कोट्मा । मो फलानाआ आच्छ भोटा मान्पडाङ्को सेट्मा लियाङ । मोको कामेच्छा सायाकाम्मा मुमा छुन्टा, भेत्मा लियाङ । फलाना टोक्पाओ छुक सुपि छेन्बि नाक चोङ्को याआङ, मान्प़डामा लियाङ ममिन्याङ । छेङ्गारापाओ टाङ खाङ्मुकि कुतिवाओ सा इन्याङ ।

‘खोन्कि ङे निनाम्माआ अङ्कान सेट्मा ओ निम्पाङ कोरोना भेवा छुट्टु टासुओ मोलो’ लोङ्चङ्को अचो कोङ्डा चाट्टु रछ । खो एनुखो बाङा चेप्याङ्कोलो नच्चङ ए मोलो । मि बुक्मा ढिसङओ, डुम एन्मा खोक्वापाओ यङाचि । ओको टाङ्मुवा मिसा भुट्टुओ माआङ मोलो । अङ्काआ एनुङओ खाङ्मा टोक्टुङ । खाङ्को ठाम्टुङ (भोगेको), ढुट्टुङ युङ्सुङ । अङ्का खानानिन्चि इसा खिप्मा मान्टोक्डाङ । खानिनिन्चिआ छाप्लाखाडा हेन्खामा नङ लाडिप्मा साट्पामवाचि (गुरुत्वाकर्षण) हिडा ज्वारभाटा बान निमाङ यङ्मा किआ खिप्टानुम मोडा अङ्का टाङलाङ्किआ खाङ टोक्टुङ्को याआङ । खानाचि डि काचि टमुचिङ्चिङ्चि ? नि सेनुङ्चङ । अङ्काचालो साकाडाओ चा चेम्सङ (अनिकालको ढिकी) लुवाङ्चङ । काचि मुन्नालो ओडा आन हाङ्होन्डा चा चेम्सङ लिमा लिनिन । इन्डियायाङ्का मधेसेचि मबानाकिआ चट्पटे, पानीपुरि, आइसकिरिम सङ्सिवा, खाला–खालाओ चामा–डुङ्माओ इन । अङ्कानआ चाअ्वा डुङुम्कि केसुम्को बोटलाचि, वानामखुङ (छाता) लाङ्सप, प्लास्टिक झारा अङ्कानआ केसुम्कोचि कुप्खाट्कि छेन्बि मुखाट्याङ मोलो लोङ्चङओ, ‘मिसा चन नालो कामेच्छाचिआ सियाजिटिन (लाज हुनु) । यावाचिआ नङ वाट्टिन ए मोलो’ यङाचि । काचि मुन्किआ बड्ढे छेन्बि डुविन नालो मो कामेच्छाआङा चुट्टिन (जिस्काउनु), सियाजेटिन माआङ, मक्टिन्किआ खाखुट इम्सिन्यान्लो मिस कल मुन’ लोङ्चङ्को खाङ्पा, चोप्पा मुयाङ्सा इयाङाचि । ‘लकडाउन याआङ, हाया (अहिले) ओेडा बड्ढे युङिन्मिन्ने । टाङ्कारक्आ भाटा चान्टिन । हान्लो हासिनचिन्ने’ लोङ्चङ्किआ हेम्बेरेङ्रेङ अचो खिम याट्नङ खाराचि ।

लकडाउनआ टायाखिमचि छेक्टायुङ्सा । छा, नाङ्छाचि आन नाप्मा लुलो पोक्लोनडाङ्का एन्खाङ (टिभि) मान्नान्पाङ खाङ, चोप याक्याङ । अमाआ एन्खाङ सेट्टुपचि । एन्चेप कुउखाट्टुकिआ अमक हालापाक्पाक लिखाट्लो खा याक्टुङु । आइमिट्ओ छा, नाङ्छाचिओ अचो मक्चि चक्नि बिगारा लि हे मिन्ङाङा । मो एन्चेप्डा १८ डोङ मान्बाट्युक्टुचिआ मान्खाङ्डानुम छाप्टाओचिलो झन लाम्याङ्सा, कुम्याङ्सा खाङ चोप्याङ । खोन्कि ङे १२ डोङ बाट्टुङुओ मेछाछा छाचि छायाङ्कुमा लिसा युङ्माकिआ फेसबुकदा खाङ मुयाङ्को । मो फेसबुकदा खान्नुओ–खान्अट्ओ छाप्टाओ याक । खान्अट्ओ मान्खाङ्मा, मान्खिप्मा लेट्मा खान्मा लि । खोन नुछाङ, मो खान्अट्ओ ए कुम्याङ्सा खाङ्याङ मोलो ।

आच्छ अङ्काआ फेसबुकदा एलपि ग्याँसडा डोङ २१, २२, २३, २४, २५ खोन्कि ए, बि, सि, डि छाप्टाओ खाङ टोक्टुङ । २१, २२, २३, २४, २५ डोङ ए, बि, सि, डि सोन रछ । ग्याँस सिलिन्डरडा मुस्को छाप्टाओ खानानिन्चिआ खा युङ्सानुम ? ए= जनवरि, फेब्रुअरि, मार्च । बि= अप्रिल, मे, जुन । सि= जुलाइ, अगस्ट, सेप्टेम्बर । डि= अक्टोबर, नोवेम्बर कि डिसेम्बर । ए २५ यङ्माओ जनवरि २५ तारिखदा याङ्मा चिन्माओ । मोडाङ्का ह्यानङ्को मान्याङ्माओ । ग्याँस लासि खारिन्यान्लो मोको खाङ्माकिआ ओन टाट्मा लि । खोन नुछाङ मोको छाप्टाओ डेम्कापाङआ लो मसिन्टुन्यान । डि छाप्टाओ यङ्माकिआ आप्पिडा सिन्मा लि ।

लकडाउनडा हुइया लोन्मा नुनिन । लोन्टिन्मिन छाङ । लोन्टिन नालो टाङ्कारक्ओ भाटाआ ढाट्टिन–खोलेनङा खाखुट नालो । खोन नुछाङ लोन्माओ कामा छाङ टाखाट । अङ्का निम्मा (हम्मेसा) ओक्टो ह्वा–सुम्का खालाओ चामायुक्मा लि । इ.सि.एच.एस. (Ex-servicemen Contributory Health Scheme) बने मुङ्ओ याआङ । मोको कार्डडाङ्का अक सोन्को ओक्टो बाटुङ्याङ फुसरे धरानायाङ्का । अक सोन्ओ ओक्टो लुक्टाखारा । धराना लासि खाट्मा लो खाडोउ खाडा अक ढिटेनडाङ्का निढिटेनडा खाट्मा लकडाउनआ छेक्टाखारायुङ्सा । ओक्टो लासि खात्मा यङ्माकिया ह्यानङ ओह्याट्नङ खा चोआङेकिआ टाङ्कारक खाङ्याङ्सा हुइया लोन्टाङ । ओक्टो खिरुङ्किया बान्मा हाक्टाङ्को । ओम्पे छाङ ओक्टो लासि टा । ‘अक्डु युङाखा’ लोवाङ अछुक्को चालाआ । हेङाङ्याङ्को बेन, ह्याट्नङ ओयाट्नङ खाचोआङ्किआ एवाङ । मो ओम्पे दमक आइ.एम.ओ. (International Immigration Organization)  काचिखिमओ ढिवाङ रछ ।

चिचिडाङ पर्वते चेवाङा । ‘आन्काओ अमेरिकायालो कोरोनाआ बड्ढे मसुवाचिया । अङ्का छाङ अङ कमा काट्याङ’ लोवाङ । ‘अ़ङ्का छाङ ओम्पे यङ बड्ढे चेप्मा लेनङ । चिचिडाङ ओन मो छाङ कमा रम डुङ्ङा हिडा ओन ।’ अङ्का भित्ताडा नालाङ्चङ । खो चोप्चोपा युङाकिआ होन (ह्‌वा) पाङ चेवाचिआ राक्काभाला ।

‘खानानिन नेपालिचिलो कोरोनाडाङ्का डिट्छाङ लिसिमिन । कमा लिनिन ।’ अङ्काआ छे ‘डेना’ नि सेनुङ । ‘खानानिन छुक मान्पासपा कोक टचान । ङालङ मान्टेप्पाङ वायङ–वायङ उम्माक टडुङिन । टङ्बलक टकप्टिमिन । कङ सेङ्सिमिन । हम्मेसि वा टचाविन्मिन । कट्वा चाअ्ना (मैला पानी) टडुङिन । आर्सेनिक चाअ्वा, डुङा खाट्टा युङ्सानुम, ब्याक्टेरियाचि खङ्सा खाट्टा युङ्सानुम । मान्सा टचान ।’ वाट्नि लोवाङ छाङ अङ माइसुङ कारालोन्टा । ‘खानानिन ओम्पेचि कुतिवा, मुनिमा, खोक्चिलेन्टाङ वाप्लाहाङ्मा (चमेरा), हेलावा, वालेपाछक, खेबाक, पछाप, पाप्पाप्माचि टचान्किआ ङे बड्ढे टसन्यान्को’ लोङ्को ।

अक्दु बाखा युट्नङ खा चोवा । ‘आन्काउडालो सङ्टाङ, लुङ्टा छिभर, डिभर, युन्वा, याङ्वा, होङ्कु सुप्तुलुङचिडाङ्का छाङ सावा डोरिन्का । मोचिआ छे बड्ढे राट्टिन कोप्टिन मोलो’ नि लोङ । ‘अङ्कान्का नेपालिचि माङ्सा चान्का टलोवाङ । खानाआ खाडा टटोक्टु ?’ अ एन्चेप लारुकिआ ‘ओ’ यङ्सा खाङ मेट्टाङ । रेट्का डोङ बुया छाङ सरनार्थि क्याम्पडा बानाओ बेन हाटायु गोसखानायु अक पाङ खोक्पाआ बाकछुट चिचिट्लो, टङ्लेम चिचिट्लो, चोवा चिचिट्लो, लुङ्मा चिचिट्लो कि लङ्लेवा (पित्त)दा ह होलुकि चोङुओ एन्चेप्डा आप्टुडो (खिचेर) खाङ मेट्टाङ । मो छाङ भिडियोडाओ रछ । मो खाङ्किआ अङ लेजोक छाङ कारा । मोको ओन माआङ, अक्पाङ खोक्पा सेरुकिआ बाकनङ इम्साङाचिओ छे खाङ मेट्टाङ मोलोक । मोको टोक्टुओ माआङा रछ किआ माङ्सा चान्को लोवाङ्को रछ ।

‘आठु खानाआ कुतिवा, मुनिमा वाप्लाहाङ्मा चान्का लोवाङ । आइमिट ओडा नेपाला बानाङडाङ्का अङ बानि बिगारा लिसायुङ्सा’ लोवाङ ।

‘डि बानि बिगारा लिसा ?’ नि अङ्का सेनुङ ।

‘छोम्सा सा (सुकुटी) नङ तोङ्बा डुङ्मा चिन्टाङ युङ्साङ्चङ ।’

अङ्का सेनुङ– ‘साङ्आ टचिन्टा ?’

‘ढाउखिमडुवो कामेच्छाआ । आयुमाङ्लो सुम्का तोङ्बा डुङुन्को, अङ युङ्खाडाङा छेट्टाङ्चङ । डोडाङ्का पेसाङ, केङ्टाङडाङ्का एसाङ रछ । छित्मा मिन्ङाङाओ, कामेच्छाआ फिन्चिलामडाङ्का छुक्ओ चालाआ बुट्ङा याक्ङाङा ।’

लासा सेनुङ– ‘आम टायामालो ?’

‘अमेरिकावो क्यालिफोर्नियाङा छिरुङ्डोङ’ लोवाङ । ‘हान चुङाडा लासि खाट्माकि बाट्मा लियाङ । उन भोम्को होम्मा याआङ । अबानि छाङ खान्अट्को याआङ । इम्सिन्चान डेङ अलाङ खुन मेट्ङा ।

अङ्का सेनुङ– ‘आइमिट खो अमेरिकाया डि चयाङ ?’

खो यङा– ‘क्याफे खाट्किया फान्टानङ लाक लुचाङ्चि निमाङ अङ्का एनुङ्योङ ।’

मो डुम एनुङ्किया अङ्का होक्कोडोडो लिसाङ खाराङ ।

दमक, झापा

बुङ्वाखा-१८४ दाङ्‌का